Wiele psów najchętniej nie rozstawałoby się ze swoim opiekunem ani na chwilę. Czworonogi nierzadko potrafią godzinami tęsknym wzrokiem wypatrywać ukochanego właściciela. Czasami jednak psie przywiązanie przeradza się w paniczny lęk przed samotnością. Psy cierpiące z powodu lęku separacyjnego doświadczają silnego stresu podczas rozłąki, co często poważnie odbija się na ich samopoczuciu i zdrowiu. Po czym poznać, że czworonożny podopieczny boi się zostać sam w domu? Jak nauczyć swojego psa radzić sobie z samotnością?

Czym jest lęk separacyjny?

Lęk separacyjny u psa definiuje się jako zespół zachowań występujących u zwierzaka w momencie odseparowania od ludzi lub innych członków grupy społecznej, z którymi jest blisko związany. Problem separacyjny może pojawić się na każdym etapie życia psa. Najczęściej występuje jednak u szczeniąt i młodych psów (w wieku 1-2 lata). Uznawany jest za jeden z najczęściej notowanych problemów behawioralnych.

Zjawisko niepokoju separacyjnego ma ścisły związek z psimi emocjami i pobudzeniem systemów emocjonalnych strachu i paniki. U jego podłoża leży nadmierne przywiązanie psa do opiekuna, które stanowi niejako odbicie pierwotnego związku między szczeniętami a ich matką. Pewne znaczenie mogą mieć też czynniki genetyczne powodujące nadmierną wrażliwość na bodźce.

Lęku przed zostawaniem samemu w domu nie należy mylić z innymi zaburzeniami lękowymi spowodowanymi bodźcami występującymi w środowisku. Warto również pamiętać, że zachowania niepożądane, jakie wykazuje pupil pod nieobecność właściciela, wcale nie muszą mieć związku z niepokojem separacyjnym. Brudzenie w mieszkaniu może być wynikiem przepełnienia pęcherza lub problemów trawiennych. Gryzienie domowego wyposażenia jest często oznaką frustracji lub zwyczajnego znudzenia – zwłaszcza u psów, które potrzebują dużej dawki stymulacji. Z kolei, jeśli pies wyje lub uporczywie szczeka, może w ten sposób próbować sygnalizować obecność w pobliżu intruza znajdującego się za drzwiami. Bardzo ważne jest więc poprawne zinterpretowanie zachowania pupila. Zawsze gdy istnieją wątpliwości co do prawdziwej przyczyny zachowania czworonoga, najlepiej skonsultować się z behawiorystą lub lekarzem weterynarii.

Przyczyny lęku separacyjnego u psów

Psy to zwierzęta społeczne, które do szczęścia potrzebują kontaktów z innymi osobnikami. Relacje społeczne są dla nich gwarantem bezpieczeństwa. Oddzielone od członków swojej grupy społecznej odczuwają niepokój. Strach przed rozstaniem z rodziną w przypadku szczeniąt uznawany jest za wrodzony mechanizm obronny, który ma uchronić je przed zagrożeniami. Większość dorosłych psów jest w stanie jednak przystosować się do dziennej rutyny i krótkich okresów separacji. Dlaczego więc niektóre zwierzaki mają z tym poważny problem?

Lęk separacyjny u szczeniaka najczęściej jest wynikiem źle przeprowadzonego procesu odłączenia od matki i rodzeństwa lub braku socjalizacji w odpowiednim momencie. Szczenię po rozstaniu z matką szybko ustanawia nowy związek z opiekunem. Jeśli zaraz po przybyciu do nowego domu właściciel poświęca mu każdą wolną chwilę, zaczyna się od niego uzależniać. Szczególną skłonność do reakcji lękowych wykazują również psy ze schroniska, które w przeszłości doświadczyły już porzucenia i długotrwałej samotności. Na lęk separacyjny narażone są ponadto zwierzęta doświadczające długotrwałego stresu lub cierpiące z powodu innych problemów lękowych i fobii.

Zdarza się jednak, że zaburzenia lękowe pojawiają się u dorosłych czworonogów. Do ich wystąpienia mogą przyczynić się zmiany w codziennej rutynie – np. zmiana godzin pracy domowników. U niektórych czworonogów lęk separacyjny pojawia się po wakacjach lub chorobie, kiedy otoczone były stałą opieką swojego właściciela. Problemy występują też wtedy, gdy pies był przyzwyczajony do stałej obecności ludzi w domu (np. jego opiekun przez długi czas pracował w trybie home office). Czasami w trakcie nieobecności opiekuna w domu dochodzi do traumatycznego zdarzenia, które odciska piętno na psychice czworonoga. W efekcie pies zaczyna obawiać się pozostania samemu. U czworonożnych seniorów zachowania lękowe mogą wynikać z zespołu zaburzeń poznawczych – syndromu o charakterze zbliżonym do choroby Alzheimera u ludzi. 

Objawy lęku separacyjnego u psa

U psa lęk separacyjny może przybierać różne formy – od umiarkowanego niepokoju i wokalizacji zaraz po wyjściu opiekuna z domu, aż po ataki paniki, które niejednokrotnie kończą się poważnymi obrażeniami u czworonoga i zniszczeniami w mieszkaniu. Symptomy towarzyszące niepokojowi związanemu z rozłąką mogą dotyczyć zarówno sfery fizycznej, jak i behawioralnej. Do najczęstszych objawów lęku separacyjnego u psa należą:

• zwiększone napięcie mięśni, drżenie ciała, ślinienie się, ziewanie, oblizywanie warg, ziajanie,
• niechęć do jedzenia i picia,
• biegunki i wymioty,
• wokalizacja – wycie, szczekanie, piszczenie,
• załatwianie potrzeb fizjologicznych na meble, dywany,
• poszukiwanie i niszczenie rzeczy należących do opiekuna,
• apatia, zachowania depresyjne,
• nadaktywność, nerwowe chodzenie po domu, poszukiwanie właściciela,
• problemy ze snem,
• zachowania obsesyjno-kompulsywne (np. wylizywanie sierści, ssanie boków),
• zachowania destrukcyjne, niszczenie sprzętów i mebli, gryzienie drzwi, drapanie, kopanie.

Objawy nadprzywiązania często widoczne są także w czasie, gdy opiekun znajduje się w domu. Pies z lękiem separacyjnym zazwyczaj podąża za właścicielem krok w krok, próbuje wymuszać uwagę. Co typowe dla tego zaburzenia – pies zachowuje się szczególnie niespokojnie podczas przygotowań człowieka do wyjścia z domu.

Jak radzić sobie z lękiem separacyjnym u pupila?

Terapia lęku separacyjnego u psów jest złożona i długotrwała. Przy jej planowaniu trzeba brać pod uwagę różne czynniki, które mogą wpływać na zachowanie psa. Przypadek każdego psa trzeba rozpatrywać indywidualnie. Najlepiej więc nie działać samodzielnie, ale skonsultować się z behawiorystą. Plan pracy z psem powinien obejmować:

Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa psa

W przypadku problemów separacyjnych u psa duże znaczenie ma przywrócenie pupilowi poczucia bezpieczeństwa. Aby czworonożny podopieczny czuł się w swoim środowisku komfortowo, warto wyznaczyć stały harmonogram codziennych aktywności. Ściśle ustalone pory karmienia, zabawy i interakcji społecznych czynią życie bardziej przewidywalnym i obniżają poziom lęku. Warto też regularnie wykonywać z psem ćwiczenia z zakresu posłuszeństwa, które pomagają ukształtować prawidłową relację z podopiecznym.

W łagodzeniu stresu związanego z rozłąką u psów pomóc mogą syntetyczne feromony D.A.P, będące odpowiednikiem substancji wydzielanych przez bruzdę międzysutkową u suki zaraz po porodzie. Kojący wpływ na psią psychikę ma również gryzienie – warto więc przed wyjściem zaoferować zwierzakowi atrakcyjny i bezpieczny gryzak. Jeśli musisz pozostawić psa samego w domu, podaj mu też jakiś element swojej garderoby, przesiąknięty twoim zapachem. Znajoma woń bliskiej osoby pomoże uspokoić psa.

Czasami dobrym rozwiązaniem może okazać się wzięcie do domu drugiego psa – nigdy nie należy jednak podejmować takiej decyzji tylko z uwagi na problemy czworonożnego podopiecznego. Opieka nad dwoma psami, zwłaszcza jeśli jeden wykazuje problemy behawioralne, to bardzo duże wyzwanie. 

Dostarczenie psu rozrywki

Znudzone psy są bardziej skłonne do angażowania się w zachowania niepożądane. W czasie twojej nieobecności twój pies powinien mieć zapewnione zajęcie. Dzięki temu nie będzie koncentrował się wyłącznie na rozłące. Aby dostarczyć ulubieńcowi rozrywki na kilka godzin, najlepiej sięgnąć po zabawki interaktywne, w których można ukryć przysmaki. Wiele psów lubi kongi nadziane pysznym farszem. Przydatna może okazać się także mata węchowa wypełniona smakołykami.

Wyciszenie emocji psa

Przed wyjściem z domu warto wyprowadzić psa na długi spacer, połączony z aktywnością węchową. Spokojna eksploracja otoczenia ułatwi podopiecznemu wyciszenie emocji. Lepiej dodatkowo nie pobudzać czworonoga. Warto więc zrezygnować z wylewnych pożegnań przed wyjściem. Również po powrocie z pracy trzeba unikać emocjonalnych powitań i przez kilkanaście minut nie poświęcać pupilowi nadmiernej uwagi. Należy ignorować też wszelkie formy wymuszania uwagi. Nie najlepszym pomysłem jest karanie podopiecznego za wyrządzone przez niego szkody – może to jeszcze nasilić jego niepokój. 

Na niektóre czworonogi rozluźniająco działa masaż Tellington TTouch polegający na wykonywaniu okrężnych ruchów opuszkami palców. Masaż ten pobudza układ przywspółczulny – odpowiedzialny za stan relaksu. Podobne działanie wykazuje również kamizelka przeciwlękowa, która poprzez stały ucisk wywierany na ciało psa redukuje pobudzenie nerwowe.

Metody łagodzenia lęku u psów przynoszą dobre rezultaty w przypadku umiarkowanego nasilenia objawów. U zwierząt wykazujących silny lęk spowodowany rozłąką mogą okazać się jednak nieskuteczne.

Wygaszanie reakcji psa na sygnały wychodzenia z domu

U wielu czworonogów lęk separacyjny objawia się niepokojem już podczas przygotowań opiekuna do wyjścia. Niepokojącym bodźcem dla psa może być np. dźwięk kluczy, zakładanie butów, czesanie włosów, chwytanie torebki. Psiak kojarzy, jakie czynności poprzedzają wyjście właściciela i zaczyna postrzegać je jako zapowiedź rozłąki.

Bardzo ważnym elementem pracy z psem jest więc odczulenie go na wszystkie bodźce wywołujące niepokój. W tym celu należy wielokrotnie powtarzać całą sekwencję wydarzeń następujących, zanim zwierzę zostaje samo, ale bez wychodzenia z domu. Poszczególne czynności warto wykonywać wielokrotnie w ciągu dnia, o różnych porach. Można też zmieniać kolejność występowania poszczególnych elementów. Dzięki temu po pewnym czasie stracą swoje pierwotne znaczenie i przestaną być dla psa zapowiedzią samotnie spędzonych godzin.

Nauka pozostawania w samotności

Kolejnym krokiem niezbędnym do wyeliminowania problemów u psa jest nauka niezależności. Czworonożny podopieczny musi wiedzieć, że opiekun nie zawsze jest do jego dyspozycji. Najlepiej więc wyznaczyć w domu dla psa miejsce odosobnienia. Może to być legowisko, klatka kennelowa albo osobne pomieszczenie.

Pies powinien zostać nauczony wchodzenia do swojego azylu i pozostawania w nim na komendę przez określony czas. Początkowo wystarczy zostawiać psa tam na kilkanaście sekund. W tym czasie możesz znajdować się w pobliżu podopiecznego. Stopniowo oddalaj się na większą odległość, znikaj z pola widzenia i wydłużaj czas, jaki pupil spędza w samotności. Aby izolacja nie kojarzyła się psu negatywnie, zanim zostawisz go samego, podaj mu smakowitą przekąskę – najlepiej wymagającą długiego żucia.

Gdy pies nauczy się już relaksować w swoim azylu, możesz zaplanować wyjścia treningowe. Pomogą one przyzwyczaić psa do nieobecności człowieka w domu i uwarunkować nowe sposoby radzenia sobie z samotnością. Wyjścia treningowe muszą składać się z tych samych elementów co rzeczywiste. W odróżnieniu od nich powinny być jednak bardzo krótkie, by pies nie zdążył zaangażować się w zachowania niepożądane. Optymalny czas ich trwania to maksymalnie kilka minut. Stopniowo czas ten powinieneś wydłużać – każdorazowo o kilka minut.

W ramach treningu dodatkowo warto wprowadzić tzw. sygnał bezpieczeństwa, który pozwoli rozpoznać psu wyjścia treningowe i zachować spokój. Może być nim np. włączone radio. Sygnału nie powinieneś jednak stosować, kiedy musisz wyjść na dłużej, ponieważ stanie on się wtedy zapowiedzią rozłąki i przestanie pełnić swoją funkcję. Dłuższe wyjścia możesz zacząć aranżować, dopiero gdy pupil jest w stanie zachować spokój podczas twojej nieobecności trwającej min. 2 godziny. Tempo ćwiczeń zawsze powinno być jednak dostosowane do możliwości czworonożnego towarzysza.

Leczenie farmakologiczne

Jeśli metody behawioralne nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, konieczne może być podanie psu leków. Środki farmakologiczne o działaniu uspokajającym czasami stosuje się również przed przystąpieniem do pracy z pupilem, aby zredukować jego niepokój, a tym samym poprawić efektywność działania. Podstawą leczenia zaburzeń separacyjnych jest najczęściej klomipramina. W terapii stosuje się także benzodiazepiny i neuroleptyki. Niestety, mogą wywoływać one skutki niepożądane, dlatego muszą być podawane pod ścisłym nadzorem lekarza. Jeżeli pies źle toleruje silne środki, alternatywnie może zastosować specyfiki naturalne (np. na bazie melisy, tryptofanu lub waleriany).

Zapobiegać problemom jest znacznie łatwiej niż leczyć skołatane nerwy. Od szczenięctwa warto zatem uczyć psa niezależności. Z tego względu nie należy zabierać psa wszędzie ze sobą, ani poświęcać mu każdej chwili. Warto przyzwyczajać psa do pozostawania samemu w domu i zachęcać do samodzielnych aktywności (np. węszenia). Dzięki temu z pewnością wyrośnie na pewnego siebie i opanowanego czworonoga. 

Autorka tekstu: Marta Majewska